Kardinaal Godfried Danneels (85) is overleden

Godfried Maria Jules Danneels wordt op 4 juni 1933 geboren als oudste van zes kinderen in een eenvoudig katholiek gezin. Vader is dorpsonderwijzer in Kanegem, moeder zorgt thuis voor de kinderen.

“Van mijn vader heb ik het verstand gekregen, van mijn moeder het hart”, zal hij later zeggen. De jonge Godfried leert goed en graag -hij zit zelfs een jaar voor op school- en hij is zeer gelovig.

Na het middelbaar trekt hij naar Leuven om er aan het Leo XIII-seminarie filosofie te gaan studeren. Daarna roept de Heilige Stad, voor een studie theologie aan de Pauselijke Universiteit Gregoriana. Tussendoor wordt hij in Kanegem tot priester gewijd.

De jaren 60 en 70 staan vooral in het teken van het onderwijs, Danneels geeft les aan het Grootseminarie in Brugge en doceert Liturgie en Sacramenten aan de Leuvense universiteit.

Pijlsnelle carrière

In 1977 wordt hij tot bisschop gewijd en krijgt hij het bisdom Antwerpen onder zijn hoede. Dan gaat het snel. Drie jaar later wordt hij aartsbisschop van het aartsbisdom Mechelen-Brussel en voorzitter van de Belgische bisschoppenconfederatie. Danneels is, wegens zijn verzoenend karakter, een graag geziene en gewaardeerde deelnemer aan bisschoppensynodes.

Tijdens een van zijn werkreizen naar Rome overlijdt zijn moeder. Een zware klap. “Haar dood was emotioneel zeer zwaar voor mij, ze was het dichtste wat ik had op deze wereld.”

Progressieve standpunten

In 1983 wordt Godfried Danneels tot kardinaal gecreëerd. Hij heeft dan al de reputatie van eerder progressief te zijn, een zeldzame eigenschap voor een kardinaal. Hij is actief betrokken bij de bescherming van bevrijdingstheologen in Latijns-Amerika en pleit ook lang voor alle anderen voor een hervorming binnen de Kerk.

In de jaren 90 heeft hij als voorzitter van Pax Christi International een sturende rol bij de zoektocht naar vrede in de Balkan. In 2004 veroorzaakt hij echter ophef met zijn uitlating dat seropositieven het beste een condoom zouden gebruiken bij het vrijen.

Tegenwind

Dat progressieve imago speelt hem ook parten. In 2005 wordt hij genoemd als mogelijke kandidaat-opvolger van paus Johannes Paulus II. Maar niet iedereen binnen het Vaticaan is even opgetogen met de positieve houding van ons land tegenover euthanasie of abortus.

Ook het stamcelonderzoek aan de hand van embryo’s aan de katholieke universiteiten van Leuven en Louvain-la-Neuve wordt tegen hem gebruikt. De keuze valt uiteindelijk op de conservatieve Duitse kardinaal Joseph Ratzinger. Dat Danneels niet opgetogen is met die keuze, blijkt al snel uit zijn koele houding tijdens de persconferentie voor de verzamelde Belgische pers.

Op 22 mei 2008, Danneels is dan 75, stelt hij zijn ambt als aartsbisschop ter beschikking. Op vraag van de paus blijft hij nog een jaar langer aan, onder meer om de op til zijnde heiligverklaring van pater Damiaan in goede banen te leiden.

Lobbywerk voor Franciscus

Dat niet iedereen in Rome hem gunstig gezind is, blijkt nog maar eens in 2009 wanneer de officiële krant van het Vaticaan, l’Osservatore Romano, Danneels in een artikel door het slijk haalt. Danneels is met zijn progressieve beleid de “doodgraver van de Belgische kerk” geweest, stelt de krant.

In 2010 krijgt ons land dan toch een nieuwe aartsbisschop: monseigneur André Léonard, tot dan bisschop van Namen. Maar Danneels, die de titel van kardinaal behoudt, blijft ook in de jaren die volgen een actieve rol spelen in de Kerk.

Onder meer in 2013, wanneer hij – net geen 80 jaar oud - voor de tweede keer mag deelnemen aan het pausconclaaf. Danneels lobbyt voor de Argentijnse kardinaal Jorge Bergoglio, een vriend en vertrouweling. Als dank groet paus Franciscus hem na zijn inhuldiging als tweede.

Misbruikschandalen

Eind jaren komt er voor de eerste keer een barst in de oerdegelijke reputatie van Danneels wanneer de rechtbank van eerste aanleg in Brussel hem samen met zijn hulpbisschop Paul Lanneau veroordeelt tot het betalen van 500.000 frank schadevergoeding aan zeven slachtoffers van seksueel misbruik door een Brusselse priester.

Lanneau was op de hoogte van de activiteiten van de man en ook Danneels ontving een schriftelijke klacht, maar geen van beiden ondernam iets. De rechter acht de geestelijken “objectief verantwoordelijk” voor de wandaden van de priester – die over een periode van 30 jaar plaatsvonden -, net zoals een werkgever aansprakelijk is voor zijn werknemers. Danneels en Lanneau worden later in beroep vrijgesproken. De zaak is maar het topje van de ijsberg, zo blijkt enkele jaren later.

Operatie Kelk

Op 22 april 2010 barst een bom in katholiek België wanneer de Brugse bisschop Roger Vangheluwe ontslag neemt. Vangheluwe blijkt jarenlang een neef seksueel te hebben misbruikt.

De onthulling zet honderden andere slachtoffers van pedofiel misbruik ertoe aan om met hun verhaal naar buiten te komen. Uiteindelijk zullen 475 slachtoffers van seksueel misbruik door geestelijken een klacht indienen bij de Commissie-Adriaenssens.

Operatie Kelk en ondervraging door de politie

Amper twee maanden later volgt een nieuw dieptepunt wanneer het Brusselse gerecht in het licht van Operatie Kelk binnenvalt op het aartsbisdom Mechelen. De speurders doorzoeken onder meer de crypte van de Sint-Romboutskathedraal, Danneels’ kantoor in het aartsbisschoppelijk paleis en bij hem thuis naar bewijzen van schuldig verzuim.

De media volgen de zaak vanop de eerste rij en voor de publieke opinie staat het dan al vast dat de Kerk de misbruikschandalen heeft willen toedekken.

Later raakt bekend dat Danneels 40 brieven van slachtoffers van seksueel misbruik heeft ontvangen maar er niet mee naar het gerecht stapte. Korte tijd later wordt hij zelf tien uur lang ondervraagd door de gerechtelijke politie. Een absoluut dieptepunt. De onderzoeksrechter die de operatie leidt, wordt later door hogere gerechtelijke instanties teruggefloten.

"Niet moreel verantwoordelijk"

Wanneer in september van dat jaar de zogenoemde Danneels-tapes in de pers verschijnen – een weergave van in het geheim gemaakte opnames van twee gesprekken tussen de neef van Vangheluwe en de kardinaal – blijkt dat die laatste druk uitoefende om de onthulling van de affaire uit te stellen tot na het pensioen van de West-Vlaamse bisschop.

Eind 2010 moet Danneels verschijnen voor de Kamercommissie Seksueel Misbruik. Slachtoffers die hoopten op excuses komen van een kale reis thuis.

“De Kerk dacht te veel aan zichzelf en de priesters”, geeft Danneels toe, maar hij beklemtoont keer op keer dat hij zich niet moreel verantwoordelijk voelt voor het misbruik en dat hij als aartsbisschop niet boven de andere bisschoppen stond en dus niet kon ingrijpen bij vermoedens van misbruik. Zijn passieve houding kan maar op weinig begrip rekenen.

Stilte

Danneels, die doorgaans maar weinig laat merken van zijn gevoelens en daarom ook wel eens de sfinx wordt genoemd, is volgens vertrouwelingen wel degelijk erg geraakt door de gebeurtenissen. Aan de reportagemaker die hem een jaar lang volgt zegt hij: “Er zijn dingen in het leven waarvan men pijn heeft en waarbij de enige taal om erover te spreken de stilte is, en het dragen.”

Nog later zegt hij: “Natuurlijk doet het me iets. Maar je moet het leven nemen zoals het komt. Iedereen, en zeker een bisschop, heeft in zijn carrière een Palmzondag, waar ze met palmen zwaaien en Hosanna roepen. En ook een Goede Vrijdag waarop je, bij voorkeur onschuldig, wordt gekruisigd.”

De voorbije jaren ging de gezondheid van Danneels zienderogen achteruit.