Politie en parket voeren moeizame strijd tegen phishing: "Ik heb nog nooit een crimineel fenomeen gezien dat zo snel groeit"

Wat doen de politie en het gerecht als je een klacht indient na phishing? Een aantal slachtoffers laat De Inspecteur weten dat ze het gevoel hebben dat hun aangifte bij de politie gewoon geklasseerd wordt. En dat het parket al helemaal niks onderneemt.

De Inspecteur haalt verhaal bij politiecommissaris Stijn De Ridder en magistraat Peter Peereboom, beiden gespecialiseerd in phishing en cybercriminaliteit. "Mensen beseffen niet hoe georganiseerd phishing is. Het zijn enorme netwerken waar tientallen mensen bij betrokken zijn. We willen niet alleen de kleine garnalen vangen, maar ook de grote vissen."

Elke aangifte wordt onderzocht

Als je het slachtoffer wordt van phishing, moet je aangifte doen bij de politie. "Elke aangifte die wij binnen krijgen, wordt effectief onderzocht. Het is niet omdat een slachtoffer niks hoort, dat er niks gebeurt", zegt commissaris De Ridder.

Hoe sneller je een aangifte doet, hoe beter. "Snelheid is cruciaal bij dit soort van criminaliteit. Tegenwoordig worden er heel snel aankopen gedaan met gestolen geld. Vaak gebeurt dat in winkels waar ze dure dingen verkopen, zoals bijvoorbeeld Mediamarkt. Als dat het geval is in jouw dossier, gaan we naar die winkels en vragen we camerabeelden op om het onderzoek verder te voeren."

In de politiezone van de stad Antwerpen gebeurt de aangifte van phishing op een centraal punt. "Dat heeft als groot voordeel dat onze collega's van het onthaal het fenomeen goed kennen", vertelt De Ridder. "Als zij een tendens of een rode draad ontdekken in de verhalen van verschillende slachtoffers, brengen ze ons direct op de hoogte. Zo kunnen we snel inspelen op nieuwe ontwikkelingen in de phishingwereld." 

De politie zou naar eigen zeggen nog sneller willen handelen, maar De Ridder wijst erop dat regels dat soms verhinderen. "We zijn in nu eenmaal gebonden aan de wetgeving, en die zorgt soms voor vertraging. Daar moeten we ons uiteraard aan houden."

Phishing boomt harder dan ooit

De oplichters zijn politie en parket vaak te snel af. De Ridder windt er geen doekjes om. "Phishing is een fenomeen dat enorm boomt. Het aantal aangiftes gaat al twee à drie in stijgende lijn, maar het afgelopen coronajaar heeft er geen goed aan gedaan." 

Ook Peter Peereboom van het parket maakt die analyse. "Ik heb nog nooit een crimineel fenomeen gezien dat zo snel groeit als phishing. Het is een maatschappelijk probleem met een enorme impact." 

De schade die phising aanricht, is gigantisch. De tsunami aan dossiers zorgt er ook voor dat het parket niet kan volgen. "Mensen begrijpen vaak niet waarom hun dossier niet wordt behandeld maar we moeten keuzes maken. Om dat goed te doen, kijken we naar de schade, maar ook of er opsporingsindicaties zijn. Zit er een aanwijzing in het dossier dat het onderzoek vooruit kan helpen, zoals een gsm-nummer of een IP-adres? Als die informatie er niet is, heeft het weinig zin om verder te zoeken", aldus Peereboom.  

Er gebeuren drama's

De politie en het parket staan versteld van de enorme bedragen die mensen verliezen door phishing. Het parket doet er alles aan om gestolen geld terug te vinden. "De kerntaak van het parket is verdachten van criminele feiten opsporen en vervolgen. Maar in het geval van phishing is de schade zo groot dat we in eerste instantie inzetten op het recupereren van geld. We doen dat in ook meer en meer in samenwerking met de banken." Die samenwerking is volgens Peereboom cruciaal. "Alleen zal het ons niet lukken. We hebben elkaar nodig." 

Ook Stijn De Ridder ziet het slagveld dat phishing aanricht. "Mensen verliezen soms al hun spaargeld. In sommige gevallen wordt ook de rekening van de kinderen geplunderd. Zoiets heeft een enorme impact op je sociale leven, je vertrouwen in de wereld." De Ridder wijst er dan ook op dat je er als slachtoffer niet alleen voor staat. "We hebben als politie de plicht om slachtofferhulp aan te bieden. We merken ook dat mensen er meer en meer zelf naar vragen. Doe dat vooral. Laat je bijstaan door onze hulpverleners." 

Waarom is het geld zo snel weg? 

De Inspecteur krijgt veel vragen van luisteraars over het buitgemaakte geld. "Waarom is dat geld niet te traceren? En waarom wordt dat niet teruggestort aan slachtoffers?" 

De Ridder begrijpt de frustratie. "Het is heel gemakkelijk om dat geld te traceren. Maar het is nu eenmaal een feit dat het snel verdwijnt naar andere rekeningen, met de hulp van zogenaamde geldezels. Dat zijn vaak jongeren of kwetsbare mensen die hun rekening ter beschikking stellen om dat gestolen geld op te zetten. Vervolgens halen daders het geld cash af of ze doen er (online) aankopen mee. Eens het geld afgehaald is of er zijn dingen mee gekocht, is het weg." 

Geldezels zijn de onderste laag in de piramide, maar ze zijn wel een belangrijke schakel om phishing 'draaiende te houden'. Het parket vervolgt om die reden ook de geldezels. "Ik doe bij deze ook een oproep aan de bevolking. Geef je bankkaart niet zomaar af. Laat anderen geen geld op jouw rekening storten. Als geldezel ben je medeplichtig aan een crimineel feit en dus ook strafbaar." 

In de zone Antwerpen loopt op dit moment ook een pilootproject 'Mule Stop'. Het project is een initiatief van de bankensector om geldezels sneller te kunnen stoppen. Peereboom legt uit hoe het werkt. "Als een slachtoffer meldt aan zijn bank dat die ‘gephisht’ is, dan zal deze bank zelf de banken naar waar het geld versluisd werd, in kennis stellen om te melden dat het om frauduleuze transacties gaat en om de gelden trachten te recupereren. Ook de politie kan die 'keten' in gang zetten op het moment dat de persoon een aangifte doet. De eerste resultaten in de zone Antwerpen zijn positief." 

Nationale aanpak dringt zich op

Er is nog altijd geen nationale aanpak om phishing te bestrijden en dat moet volgens commissaris De Ridder dringend veranderen. "Het is een fenomeen dat de grenzen van politiezones overstijgt. We zijn het als lokale politie gewoon om criminaliteit op ons grondgebied aan te pakken. Maar bij phishing kan dat niet."

Gelukkig wordt er wel werk gemaakt van een eengemaakte aanpak. "Zowel op het niveau van de politie als op het niveau van het parket komen er werkgroepen samen om phishing op een efficiëntere manier aan te pakken." 

Meer geld en middelen nodig

De politie en het parket doen naar eigen zeggen wat ze kunnen. Maar er is een groot tekort aan mensen en middelen om het echt goed aan te pakken. "Minister Van Quickenborne heeft beloofd dat er extra geld en mensen bij komen, we hopen dat dat effectief zo zal zijn", besluit Peereboom. 

De magistraat doet tot slot ook een brede oproep aan iedereen: "We kunnen phishing alleen aanpakken als we samenwerken. Politie en parket doen dat met de banken maar ook met de burger. Als je een slachtoffer bent, doe dan zeker een aangifte. Alleen zo kunnen we onderzoeken voeren naar de daders achter de phishing. En het grote aantal aangiftes helpt ons ook om gerichter te kunnen inzetten op preventie. Hoe beter we weten hoe phishers werken, hoe beter we andere mensen kunnen waarschuwen."