Zijn er vulkanen in België? En hoe diep moeten we graven om lava tegen te komen? Vulkanoloog Karen Fontijn weet het antwoord

Maar vulkanen blijven toch iets mysterieus. Cathérine Vandoorne stelde in de madammen daarom graag wat vragen aan vulkanoloog Karen Fontijn: “Het is opvallend dat er veel aandacht aan wordt besteed, ondanks het feit dat het een relatief kleine uitbarsting is”, vertelt Karen. De hoofdreden dat er zoveel aandacht naartoe gaat is de enorme impact op de lokale bevolking. “Het is natuurlijk dichtbij huis, waardoor de media het sneller oppikt.” 

Waarom gaan mensen naast een vulkaan wonen?   

“De laatste vulkaanuitbarsting was 50 jaar geleden, dus dat zit niet meer in het collectieve geheugen”, deelt Karen mee. Daarnaast hebben vulkanen verschillende voordelen. “Vulkanen hebben vruchtbare gronden. Zo waren er bananenplantages op La Palma. Daarnaast is het lavagesteente – wanneer afgekoeld – een uitstekend bouwmaterialen. De huizen en wegen die vernield zijn, zullen grotendeels met puin terug worden aangelegd.” 

Zijn er vulkanen in België? 

"400 miljoen jaar geleden is er wel vulkanische activiteit gedetecteerd, maar dat is heel hard zoeken. De restanten daarvan kan je nog vinden in de gesteentes in Quenast: een stadje in Wallonië”, vertelt Karen. Dan lag België waarschijnlijk aan de rand van een tektonische plaat, de plaats waar vulkanen vooral voorkomen. Nu is dat verleden tijd."

Waar is de dichtstbijzijnde vulkaan? 

In West-Duitsland in het Eifelgebergte: “Dat is eigenlijk 1 groot vulkanisch gebied, daar hebben we niet grote vulkanen zoals de Etna, maar allemaal kleine.” Het is wel al 13.000 jaar geleden dat daar voor het laatst een uitbarsting was. “Voor geologen is die tijdsperiode slechts een fractie van een seconde.” 

Ook in Auvergne in centraal-Frankrijk in de buurt van Clermont-Ferrand kan je vulkanen terugvinden. “Daar is een hele keten, die ook mogelijk in de toekomst terug actief zouden worden.” 

Kan je een uitbarsting voorspellen? 

“Ja en nee”, zegt vulkanoloog Karen. "In La Palma was er wel 10 dagen op voorhand een aanwijzing van beweging in de ondergrond. Tegelijk kan je niet exact voorspellen of ze zal uitbarsten. Verder blijft de wanneer en waar heel moeilijk. Je moet het bekijken als het weerbericht: er is zoveel kans op ..., maar een exacte benadering kunnen we niet brengen in de vulkanologie”, vertelt Karen. 

Is er een verband tussen vulkanen die uitbarsten en de klimaatopwarming?  

“Niet direct in deze huidige context. Op langere tijdstermijn zijn er uiteraard wel verbanden, als we kijken naar de Ijstijd bijvoorbeeld. Met de huidige klimaatopwarming denken we dat er niet direct een verband is.” 

Hoe groot is de kans dat de 'El Teide' op Tenerife uitbarst?  

Alle vulkanen op Canarische eilanden hebben dezelfde oorsprong. Maar die hebben geen direct verband. "Het is niet als de ene afgaat, dat de andere volgt", geeft Karen mee. Er zijn daar geen signalen van opgevangen met de geïnstalleerde meetinstrumenten.  

Wat gebeurt er precies als een vulkaan uitbarst?  

"Dat is gesmolten gesteente, genaamd magma dat in beweging komt en erg warm wordt. De druk neemt daar toe. Die magma wil dan een uitweg zoeken, wat resulteert in een uitbarsting. Je kan het vergelijken met een snelkookpan", geeft Karen mee.

Soms zie je van die hevig spuitende vulkanen, terwijl sommige eerder lijken te overlopen. Is dat ook een uitbarsting? Hoe komt dat verschil? 

“Ja, vanaf er gesmolten gesteente aan de oppervlakte komt, in lava of in de vorm van gaspartikels is dat een uitbarsting. Aan de basis is er veel vulkanisch gas, die oorspronkelijk opgeslagen was in de magma dat probeert te ontsnappen. Dat gas doet het magma naar boven komen. Als dat gas gemakkelijk kan ontsnappen krijg je eerder een lavastroom. Indien niet wordt er eerder explosieve activiteit gevormd”, licht Karen toe.  

Hoe vaak is er zo’n vulkaanuitbarsting?

Er zijn veel meer uitbarstingen dan je denkt. “Elke dag zijn er een paar ter wereld in uitbarsting.” Het is wel niet zo dat ze van dezelfde schaal zijn. Daar kunnen kleine en grote uitbarstingen tussen zitten. “Elke vulkaan heeft zijn eigen karakter. De Stromboli in Italië bijvoorbeeld barst constant uit. Van de Cumbre Vieja in La Palma weten we dat hij ongeveer 2 maal per eeuw uitbarst."  

Als ik begin te graven in mijn tuin, hoe lang moet ik graven vooraleer ik magma tegenkom?

“In België zou je dat niet moeten proberen, want je zal ook niets vinden.” In vulkanisch gebied kan je dat al op enkele kilometers tegenkomen, maar dat is nog plaats afhankelijk.