Je ouders zijn er plots niet meer

Tom uit Lokeren: "Een vriend van me is op korte tijd zijn ouders verloren. Eerst zijn moeder, een half jaar later zijn vader. Het was voor hem een onverwachte gebeurtenis die een grotere invloed had dan hij verwachtte. Verder is het mij al opgevallen dat mensen na de dood van hun ouders hun carrière omgooien of iets anders drastisch in hun leven ondernemen."

Klinisch psycholoog Manu Keirse van UZ Gasthuisberg is de gast van De Madammen.

Eigenlijk gebeurt er al iets voordien, de verandering begint al wanneer de ouders ernstig zorgbehoevend worden: een aantal verhoudingen en patronen draaien zich om.

De ouders hebben altijd voor hun kinderen gezorgd, nu draaien de rollen om. Dit zorgt voor een emotionele omwenteling die niet te onderschatten is. Zowel voor de kinderen die de zorg voor de ouders op zich nemen, als voor de ouders die verzorgd moeten worden.

De kinderen krijgen te maken met drie conflicterende realiteiten:

De ouders hebben vroeger voor hun kinderen gezorgd, maar hier zat een chronologische volgorde in. Je kan voorspellen hoe dit gaat verlopen: je kinderen gaan op 3 jaar naar de kleuterschool, op 6 jaar naar de lagere school... Dit is een voorspelbare regelmaat, waarop je je leven kan afstemmen.

In het zorgen voor de ouders zit geen vast patroon of chronologische volgorde. Sommige ouders blijven goed tot hun 51 jaar, anderen blijven goed tot hun 90e. Het leven van de kinderen kan daardoor plots overhoop liggen.

Wanneer een ouder sterft zie je dat het volledige gezin van vroeger, het kerngezin, terug op enkele vierkante meter gaat samenkomen. Broers en zussen worden teruggeroepen naar het oude kerngezin. Alle conflicten van vroeger worden terug gevoeld, doordat men samenkomt. Dit verklaart ook voor een groot deel de intense emoties die mensen dan meemaken.

Wat speelt er nog een rol: wanneer ouders sterven is het kind voor de eerste keer in zijn leven, sinds zijn geboorte, zonder ouders. Men wordt bij wijze van spreken een wees, ook al klinkt dat raar voor iemand die volwassen is. Men voelt ook een beschermlaag wegvallen tussen zichzelf en de dood... en ze beseffen: “nu is onze generatie aan de beurt”.

Dus het is niet alleen het verlies van de ouders, maar ook het verlies van een dak boven je hoofd, het verlies van een thuis én ook de angst voor de dood die bovenkomt.

Dit hangt af van hoe men er tijdens zijn leven naar heeft gekeken. Sommige personen zeggen:” Ik kan me niet inbeelden dat mijn ouders sterven en ik wil het mij ook nooit voorstellen. Ik wil het niet meemaken”. De enige manier om dit niet mee te maken is zelf jong sterven. Het is de normale gang van zaken dat kinderen hun ouders begraven.

Denk hieraan en bereid je voor. Praat erover in het gezin. Praat erover met je ouders, ook met broers en zussen. Wanneer je erover praat met je ouders kunnen zij ook zelf aangeven wat ze later willen als zorg en wat niet. Als je er nooit over hebt gesproken en je komt in de situatie waarin die beslissingen nodig zijn, kan het erg moeilijk worden. Hoe kan je beslissen in iemand anders naam, als die persoon nooit heeft gezegd wat hij wel of niet wil?

We hebben het over complexe en moeilijke beslissingen. Praten is belangrijk, ook om je ouders een waardig levenseinde te bezorgen, een dat zij zelf voor ogen hebben.

Iedereen wil mooie herinneringen achterlaten na zijn dood. Zorg ervoor dat door gebrek aan communicatie geen onoverkomelijke conflicten ontstaan aan het sterfbed. Zorg eerder voor positieve herinneringen zoals wat men in deze moeilijke tijden nog voor elkaar kan betekenen.

Wanneer het geleidelijk gebeurt, heb je je ouders al beetje bij beetje afgegeven.

Als het plots gebeurt heb je je niet kunnen voorbereiden, vaak niets kunnen zeggen, geen afscheid kunnen nemen. Wanneer het geleidelijk aan gebeurt en je neemt de tijd om dingen te bespreken en zaken uit te klaren, helpt dit bij de verwerking.

Sommige mensen wel, omdat het voor veel mensen de eerste keer is dat zij zo dichtbij, zo concreet geconfronteerd worden met het leven dat eindig is. Wanneer je leeft met het einde voor ogen, ga je anders leven. Sommige mensen gaan dan drastische veranderingen ondernemen.

Mensen beseffen dan plots dingen. Iemand die de hele tijd heeft geleefd voor het bezit… Wanneer zijn ouders sterven ziet hij dat ze niets hebben kunnen meenemen. Daardoor is hij veranderd en is bezit nastreven niet meer zijn voornaamste doel.

Je ziet ook vaak dat mensen die in spanning leven met broers of zussen, wanneer een ouder dan komt te gaan, gaan die spanningen wegvallen op dat moment. Het kan ook dat die spanningen dan net gaan toenemen.

De volledige last komt op de schouders van 1 kind te liggen, als je enig kind bent. Met je ouders begraaf je dan ook een stuk van je eigen geschiedenis. Een vrouw die ik heb gekend zei: "ik heb nu niemand meer waarover ik kan praten over de lekkere groentesoep van mijn ma."

Ze kunnen er natuurlijk wel over praten met hun partner en hun eigen kinderen. Ook zij verliezen hun grootvader. Met vrienden kunnen ze er ook over babbelen, want iedereen is ermee vertrouwd dat ouders sterven...

Enige kinderen hebben dan weer niet te lijden onder de rivaliteit die onder broers en zussen vaak wel leeft. De dood van de ouders is de meest universele verlieservaring die alle mensen in de wereld meemaken. Tenzij ze zelf eerder sterven. Toch wordt er niet zo heel vaak bij stilgestaan, omdat het als natuurlijk wordt beschouwd.

Wanneer de eerste ouder sterft heeft men nog geen enkele ervaring met het sterven van ouders en staat men voor de opdracht om een oplossing te vinden voor de overblijvende ouder, men heeft die verantwoordelijkheid en ervaart ook zijn/haar verdriet.

Als de tweede ouder sterft heeft men het allemaal al eens meegemaakt. Het gevoel bij overlijden is natuurlijk ook afhankelijk van de relatie met de ouder.

Het is ook zo dat je telkens de ouder begraaft die jij er van gemaakt hebt, en dat is verschillend voor alle broers en zussen. Het kan dus erg verschillend zijn, voor de verschillende kinderen... Je ziet soms ook rivaliteit tussen die kinderen ontstaan omdat elk kind ‘zijn moeder’ begraaft.

Alle conflicten rond de erfenis hebben vaak meer te maken met de emotionele erfenis in plaats van de materiële. Het gaat dan over: wie was er voor de vader, wie heeft er het meest voor gedaan, wie heeft hij het liefst gezien, en dan loopt de discussie wie wat toekomt. Ze gaan discussiëren over het materiele, terwijl het probleem vaak bij het emotionele ligt. Help de emotionele problemen verwoorden, praat erover, en los het op, zo wordt ook de rest duidelijk.