radio2 80, 90 & nillies
33 jaar na de val van de Berlijnse muur: hoe zat dat nu alweer?
vr 4 nov. - 6:00
De persconferentie
De Berlijnse Muur viel op 9 november 1989. In de vooravond van die dag hield één van de hoogste partijleiders van de DDR, Günter Schabowski een persconferentie. En die persconferentie was ongewoon. Schabowski ging akkoord om vragen van journalisten te beantwoorden zonder afspraken vooraf.
Een Italiaanse journalist Riccardo Ehrman stelde een vraag over een nieuwe uitreisregeling die in de maak was en waar in de DDR flink wat kritiek op was te horen. Partijleider Schabowski ontweek de vraag een beetje en verdedigde vooral het standpunt van de partij.
Met een paar zinnen viel de Muur
Maar om drie minuten voor zeven, zei hij letterlijk: "We hebben vandaag besloten om een regeling te treffen die het voor iedere DDR-burger mogelijk maakt over de grenzen van de DDR te reizen." Op de logische vraag wanneer die regeling zou ingaan, zei Schabowski dat dit, voor zover hij wist "vanaf nu" van kracht was.
Günter Schabowski op de persconferentie 9 november 1989
Verwarring vanaf wanneer uitreizen mocht
Achteraf is gebleken, dat de nieuwe uitreisregeling pas de dag nadien zou ingaan, maar de persconferentie werd live uitgezonden op radio en televisie. De uitspraak van Schabowski werd dan ook opgepikt door verschillende media. Om zeven uur zat er een item in het West-Duitse televisiejournaal, een beetje verscholen als zesde item. Maar om acht uur werd stilaan duidelijk dat Schabowski met zijn uitspraak de grens echt had open gezet. Een live verslaggever van de West-Duitse Tagesschau stond zelfs al aan de Muur die op dat moment nog altijd volledig afgesloten was.
Bornholmer Strasse
Oost-Berlijners trokken naar de Muur om te kijken of de grens echt open was en ze naar West-Berlijn konden. De grenswachten wisten niet wat ze moesten doen en kregen ook geen richtlijnen. Officieel gold noch altijd het order dat wie de grens probeerde over te steken, 'opgepakt moest worden of vernietigd'.
Harald Jäger, de bevelhebber van de grensovergang op de brug aan de Bornholmer Strasse, besloot om acht minuten voor middernacht de grens open te zetten om de onhoudbare massa mensen door te laten. Hij vreesde voor rellen en ook voor het leven van zijn manschappen. In een kleine drie kwartier staken 20.000 Oost-Duitsers de grens over. Even later werd een tweede overgang geopend en nog later volgden andere.
Harald Jäger grensovergang Bornholmer Strasse
Bevelhebber Harald Jäger aan de vroegere grensovergang Bornholmer Strasse
Waarom kwam er een Muur?
De Muur stond uiteindelijk 28 jaar, 2 maanden en 26 dagen tussen Oost- en West-Berlijn. Al van in 1945 probeerde het communistische bewind in Oost-Duitsland de stroom van mensen die weg trokken in te perken. In 1952 werd daarom de hele grens tussen Oost-Duitsland en West-Duitsland en tussen bijna alle communistische landen en het westen, afgesloten met een 5 kilometer brede zone waar je alleen binnen mocht met een speciale toelating. De laatste 500 meter voor de echte grens was een verboden bufferzone en een strook van 10 meter voor de grens was zwaar bewaakt met grenswachten, honden, wachttorens, mijnenvelden en antitank grachten..
Vluchten via Oost-Berlijn
Alleen tussen Oost- en West-Berlijn waren er wel grensovergangen, maar konden burgers nog relatief makkelijk van Oost naar West. Veel Oost-Duitsers, maar ook Polen en andere nationaliteiten achter het IJzeren Gordijn, maakten gebruik van die makkelijke overgang om te ontsnappen. Vaak waren dat de best opgeleiden en in 1961 nam de DDR met steun van de USSR het besluit om West-Berlijn af te zonderen van de rest van Oost-Duitsland om die leegloop te stoppen. In de nacht van 12 op 13 augustus was het zover.
Getty Images Berlijnse Muur 1984
De Muur liep soms door huizen
De bouw
De muur rond West-Berlijn was 155 kilometer lang en sloot de helft van de stad volledig af van Oost-Duitsland. 43 kilometer was de grens tussen het stadsdeel West-Berlijn en het stadsdeel Oost-Berlijn. De muur sneed 192 straten door, blokkeerde drie autosnelwegen en onderbrak acht tramlijnen en vier metrolijnen.
140 slachtoffers
Na enkele weken was de prikkeldraadversperring uitgebouwd tot een betonnen muur. Maar veel Oost-Duitsers konden nog naar het Westen vluchten via de ramen van de huizen die net op de grens stonden. In de jaren die volgden werd de bewaking steeds scherper en in de 28 jaar dat de muur er stond, zijn volgens schattingen 140 mensen omgekomen bij pogingen om de muur over te steken.
Getty Images Brandenburger Tor 1984
